0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Bugün dünyayı besleyen 5-6 önemli bitkisel üründen birisi olan soyanın anavatanı Çin, Kore ve Japonya gibi Uzakdoğu ülkeleridir. 20. yüzyılın başlarında soya ile tanışan gelişmiş batı ülkeler, soya sanayilerini kurmak suretiyle soya üretimine ve kullanım alanlarının geliştirilmesine önemli katkılar yapmışlardır.Teknolojik yenilik temelinde verim artışına arazi genişlemesinin eşlik ettiği Arjantin, Brezilya ve Paraguay olmak üzere Güney Amerika ülkelerinde de geniş üretim alanı bulmuştur (OECD/FAO, 2019).

dünyanın pek çok yerinde başarıyla yetişmektedir. Ancak en iyi verim Mayıs-Eylül ayları arasında sıcaklığın 25°C olduğu iklimlerde alınmaktadır. 18°C’nin altındaki ve 40°C’nin üstündeki sıcaklıklar, soyanın gelişimini olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Bir baklagil bitkisi olarak soyanın toprağa azot kazandırarak kendisinden sonra ekilecek olan ürünlerde verimi arttırdığı ve gübre tasarrufu sağladığı da belirtilmektedir. Bu yüzden soya, ekim nöbeti için de en uygun bitkilerden birisi olarak nitelendirilmektedir.

Soya bileşiminde, %18-20 oranında yağ, %40-45 oranında protein, %30 karbonhidrat ve %5 oranında mineral, çok sayıda vitamin ve değerli aminoasitler içermektedir. Soyanın işlenmesiyle (kırım) çekirdeği sıvı yağ ve margarin olarak kullanılan yemeklik yağ haline getirilir. Yağın çıkarılmasından sonra kalan soya küspesi, besleyici ve protein açısından zengin olduğu için büyük ölçüde yem endüstrisinde kullanılmaktadır. Dünya’da en fazla üretilen ve tüketilen yağ soya yağı, yem sanayisinde en fazla kullanılan hammadde ise soya küspesidir. Soyanın gıda dışı diğer kullanımları; boya, mürekkep, balmumu ve soya bazlı köpük ve plastik ürünlerdir.Soya, ayrıca antioksidanlar ve bitkisel besinler açısından zengin bir üründür.

Bir çok hastalığa karşı, insan beslenmesinde soyanın önemli bir yeri var.Gelişmiş ülkelerin tıp çevreleri kendi insanlarını soyayı özellikle kalp ve kanser hastalıklarına karşı koruyucu olarak tüketmek üzere sürekli bilgilendirmektedir. Hatta, Amerika Birleşik Devletlerinde bazı soyalı gıda ürünlerinin üzerine, “ kalp sağlığına karşı yararlı etkisi vardır ” şeklinde uyarıcı ve bilgilendirici etiketlerin konularak kullanılmasına izin verilmiştir. (Soya Yetiştiriciliği,Ahmet Nedim Nazlıcan)

Ticareti

Küresel soya arz/talep denkleminde, tıpkı diğer tarımsal ürünlerde olduğu gibi denge göze çarpıyor.

Dünya Soya Durumu, milyon ton

Kaynak: “International Grain Council”. Londra, İngiltere

Dünya soya üretiminde en güçlü ülkeler ABD,Brezilya ve Arjantin olarak sıralanıyor.Küresel soya ithalatında ilk sırada yer alan ülkeler Çin, AB ve Meksika’dır.
Çin’in soya ithalatını gerçekleştirdiği en önemli ülke ise ABD’dir. Ancak Nisan 2018’de Çin, ABD’nin uyguladığı çelik ve alüminyuma yönelik ithalat vergilerine tepki olarak ABD’den ithal edilen soyaya ithalat tarifesi getirmiş ve bu durum iki ülke arasında ticari anlaşmazlığa neden olmuştur. Sonuç olarak Çin’in ABD’den ihraç ettiği soya hacmi 2018’de yaklaşık %30 azalmıştır. Çin, soya tedariği için Latin Amerika ülkelerine yönelmiş AB ise

ABD’den daha fazla soya almaya başlamıştır.
Küresel soya ihracatında başlıca ülkeler ABD, Brezilya ve Arjantin’dir. Soya, ABD’nin bir numaralı tarımsal ihracat ürünüdür.
Dünya soya yağı ve soya küspesi üretiminde kırma teknolojisi nedeniyle Çin ilk sırada gelmektedir. Çin’i ABD,Brezilya ve Arjantin izliyor.Dünya soya yağı üretiminde ilk sırayı %27,4 payla Çin almıştır.Soya yağı, Çin bitkisel yağ tüketiminin %40’ından fazlasını oluşturmakta ve ülkenin işleme kapasitesi büyük ölçüde ithal edilen soyaya dayanmaktadır. Soya küspesi üretiminde en önemli ülke Çin, ABD, Brezilya ve Arjantin’dir.

AB, bitkisel yağ üretiminde kendi kendine yeterli konumda olmasına rağmen, protein açığı nedeniyle dünya soya küspesi ithalatında ilk sırada yer almaktadır (McFarlane ve O’Connor 2015).

TÜRKİYE

Türkiye’ye ilk kez 1930’lu yıllarda giren soya, uzun yıllar boyunca sadece Karadeniz bölgesinde yetiştirilmiştir. Ancak sonraki yıllarda uygulamaya konulan 2. ürün projesi ile Ege ve Akdeniz bölgelerinin sulanır alanlarında da yetiştirilmeye başlanmıştır. Günümüzde Türkiye’de soyanın tarımı ağırlıklı olarak Çukurova bölgesinde yapılmaktadır.Ancak soya bu bölgede birinci üründe mısır ile rekabet edememektedir. Maliyet ve karlılık açısından birinci üründe mısır avantajlı konumdadır.
Soya üretim alanlarının yaklaşık %80’i Adana ve Mersin illerinde bulunurken, bu iki il dışında Samsun, Osmaniye, Kahramanmaraş, Şanlıurfa soya ekim alanı bakımından diğer önemli illerdir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine bakıldığında, Türkiye’de soya ekimine ayrılan alanların 2013 yılına kadar arttığı sonra düştüğü görülmektedir.
Türkiye yıllara göre değişmekle birlikte ortalama yılda 150 bin ton soya üretiyor.Lakin soya iç talebini yurtiçi üretimle karşılayamadığından yüksek miktarlarda soya ve soya küspesi ithal etmektedir. Türkiye yılda 2,8 milyon ton civarı soya ithalatı gerçekleştiriyor.Bu miktar yıllar geçtikçe artmaya devam edecektir.İçeride üretimi artıramadığımız için talep genişlemesine ithalat yaparak karşılık vermek zorunda kalınıyor.
Yıl bazında ele alındığında Brezilya ve Ukrayna Türkiye’nin soya ithalatını gerçekleştirdiği başlıca ülkelerdir.Türkiye soya küspesi ithalatında ise Arjantin,Ukrayna ve Bolivya öne çıkıyor.

Türkiye’de soya uzun yıllardır hem ikinci ürün üretimini teşvik için hem de bitkisel yağ açığını giderebilmek amacıyla devlet destekleme alımları kapsamına dahil edilmiştir. Verilen alan bazlı desteklerin işe yaradığını söylemek gerçekçi olmaz.Zira ekim alanlarında ciddi bir artış yok. Hiç bir üründe alan bazlı veya ürüne verilen ufak tefek destekler ile üretimin artmadığını defalarca deneyerek test ettik.Hala bu destekler ile soya üretiminin artacağını beklemek aynı şeyleri yapıp farklı sonuç beklemekten başka bir açıklaması olamaz.Soya ekiminin aşırı derecede yıpranan topraklarımız içinde bir can suyu olabileceği açıkça ortada. Daha etkin ve belirleyici politikalar ile umarım soya ekimi artar ve dışa bağımlılığımız bir nebze de olsa azalır.